TCCS - Các mối đe dọa an ninh phi truyền thống rất đa dạng, biểu hiện trên nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội; nguồn gốc tạo nên các mối đe dọa này rất phức tạp, có cả yếu tố phát sinh từ nguồn gốc thiên tạo lẫn yếu tố phát sinh từ nguồn gốc nhân tạo; có khả năng phát tán nhanh, phạm vi rộng, ảnh hưởng xuyên quốc gia. Một số mối đe dọa an ninh phi truyền thống có khả năng chuyển hóa thành an ninh truyền thống, nếu khả năng kiểm soát, quản trị kém, thiếu cơ chế phối hợp hành động giữa các quốc gia.
Chính từ những đặc điểm nêu trên, đối với mỗi mối đe dọa an ninh phi truyền thống cụ thể cần có giải pháp tương ứng về hình thức tổ chức lực lượng, chủ thể tiến hành, nguồn lực huy động và phương pháp công tác... Khó có thể áp dụng giải pháp cụ thể trong phòng ngừa, ứng phó, kiểm soát mối đe dọa an ninh phi truyền thống này cho phòng ngừa, ứng phó, kiểm soát các mối đe dọa an ninh phi truyền thống khác. Ở đây chỉ nêu các giải pháp chung về phòng ngừa, kiểm soát và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống trong điều kiện cụ thể của nước ta.
Nâng cao nhận thức về các mối đe dọa an ninh phi truyền thống đối với an ninh con người, an ninh cộng đồng, an ninh quốc gia và an ninh nhân loại
Trong các văn kiện của Đảng đề cập đến về các mối đe dọa an ninh phi truyền thống gần đây có một số điểm cần đặc biệt chú ý sau: 1- Đảng ta luôn đặt các mối đe dọa an ninh phi truyền thống bên an ninh truyền thống, trong đó các mối đe dọa an ninh truyền thống dù vẫn tiềm tàng và biểu hiện dưới các hình thức, mức độ khác nhau, nhưng xu hướng hòa bình vẫn là chủ đạo, còn vấn đề an ninh phi truyền thống đang nổi lên gay gắt; 2- Các thách thức an ninh phi truyền thống đang diễn biến phức tạp do mặt trái của toàn cầu hóa, của kinh tế thị trường, của sử dụng thành tựu khoa học công nghệ; 3- Định dạng các mối đe dọa an ninh phi truyền thống bao gồm: anh ninh con người, an ninh tài chính, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh... Phạm vi các mối đe dọa an ninh phi truyền thống sẽ còn mở rộng và diễn biến rất phức tạp, đòi hỏi phải tiếp tục theo dõi, nghiên cứu và bổ sung kịp thời; 4- Các mối đe dọa an ninh phi truyền thống không của riêng Việt Nam mà mang tính toàn cầu; 5- Một số mối đe dọa an ninh phi truyền thống có khả năng chuyển hóa thành an ninh truyền thống, như xung đột dân tộc, tôn giáo, khủng bố, bạo loạn chính trị.
Trên cơ sở các quan điểm của Đảng cần làm cho cả hệ thống chính trị, các chủ thể chịu trách nhiệm quản trị an ninh phi truyền thống, cộng đồng doanh nghiệp và toàn thể nhân dân nhận thức đầy đủ các thách thức, tác động, ảnh hưởng của an ninh phi truyền thống đối với đời sống con người, cộng đồng và an ninh quốc gia. Trên bình diện an ninh con người, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống tác động đến sức khỏe thể chất và sức khỏe tinh thần của con người, như dịch bệnh lây lan nhanh, buôn bán và sử dụng ma túy, buôn bán người (trẻ em, phụ nữ, nhập cư bất hợp pháp). Trên bình diện an ninh cộng đồng và an ninh quốc gia, an ninh phi truyền thống xuất hiện từ các mối đe dọa của tình trạng khan hiếm lương thực, thiếu hụt và tranh chấp tài nguyên nước, năng lượng, tội phạm công nghệ cao và an ninh mạng, đầu cơ và an ninh tài chính. Trên bình diện chủ quyền quốc gia,nhiều vấn đề an ninh phi truyền thống tạo mối uy hiếp trực tiếp, có khả năng chuyển hóa thành an ninh truyền thống. Trên bình diện an ninh toàn cầu, các vấn đề an ninh hàng hải và hàng không, an ninh năng lượng, an ninh tài chính, di cư xuyên biên giới, dịch bệnh nguy hiểm lây lan nhanh ở người và động - thực vật... đều tác động mang tính xuyên quốc gia mà không một nước riêng lẻ nào có thể tự mình giải quyết được.
Từ nhận thức đó, mỗi chủ thể từ trách nhiệm của mình mới có thể định hình tâm thế, chủ động phòng ngừa và ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Nhiều vấn đề an ninh phi truyền thống phát sinh từ các yếu tố nhân tạo, tức do chính con người tạo ra một cách vô tình hoặc cố ý, rồi đến lượt nó tạo mối đe dọa đối với an ninh con người, an ninh cộng đồng, an ninh quốc gia và rộng hơn là an ninh nhân loại. Vì vậy, phòng ngừa các mối đe dọa an ninh phi truyền thống là nhiệm vụ rất cơ bản, được thực hiện bằng cách nâng cao nhận thức và trách nhiệm của từng cá nhân và cộng đồng xã hội, thông qua những hành vi cụ thể trong đời sống hằng ngày, như ý thức tích cực trong bảo vệ môi trường sinh thái, tỉnh táo trước mặt trái của kinh tế thị trường và toàn cầu hóa, thông thái trong sử dụng thành tựu khoa học công nghệ, tôn trọng các giá trị khác biệt và chia sẻ lợi ích giữa các nhóm cộng đồng với mức sống khác nhau trong xã hội... Trên nền tảng ý thức được nâng cao mới có thể ứng phó có hiệu quả với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống bằng xây dựng đồng bộ thể chế, cơ chế, chính sách, bộ máy và con người cụ thể.
Một vấn đề nữa có tầm quan trọng trong nâng cao nhận thức về các thách thức an ninh phi truyền thống là làm cho mọi người phản tỉnh về sự uy hiếp của nó đối với an ninh con người, an ninh cộng đồng, an ninh quốc gia và an ninh nhân loại. Đối với an ninh con người, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống uy hiếp đến khả năng trưởng thành lành mạnh, được bảo đảm an ninh và an sinh, tức đe dọa đến quyền phát triển của con người trong thế giới hiện đại. Đối với an ninh cộng đồng, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống uy hiếp đến khả năng ổn định và phát triển của cộng đồng, thậm chí làm suy thoái hoặc tan rã cả cộng đồng do ly tán, xung đột, dịch bệnh, thương tật, chết chóc, không có điều kiện an ninh tối thiểu cho phát triển, khi chịu tác động của tai biến môi trường, khủng bố, xung đột dân tộc, tôn giáo. Đối với an ninh quốc gia, các vấn đề an ninh phi truyền thống ở các mức độ thấp hay cao, trực tiếp hay gián tiếp đều đe dọa đến an ninh quốc gia, từ an ninh môi trường, an ninh năng lượng, an ninh mạng, an ninh lương thực, an ninh hàng hải, an ninh văn hóa,... đến các vấn đề dân tộc, tôn giáo, khủng bố, an ninh tài chính, di cư xuyên biên giới...
Nâng cao nhận thức cho các thành phần trong xã hội về mối đe dọa an ninh phi truyền thống có thể bằng nhiều con đường, cách thức khác nhau. Trước hết là thông qua hình thức truyền thông để tác động đến nhận thức cho cộng đồng xã hội, gồm cả báo nói, báo hình, báo viết và mạng in-tơ-nét. Hình thức thứ hai là lồng ghép các biện pháp giáo dục, nâng cao nhận thức cho người dân, doanh nghiệp về các vấn đề an ninh phi truyền thống trong các chương trình, dự án phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái.
Chủ động, tích cực phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống
Thứ nhất, chủ động và tích cực đầu tư phát triển bền vững, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, chăm lo bảo vệ môi trường sinh thái. Nhiều mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ tình trạng phản phát triển hay phát triển thiếu bền vững. Ở đây, các giải pháp phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phải được tích hợp vào từng chiến lược, chương trình, kế hoạch và dự án phát triển. Sâu xa vẫn là bảo đảm gắn tăng trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước đi và từng chính sách phát triển; kiểm soát phân tầng xã hội; tích cực xóa đói, giảm nghèo, chăm lo cho con người thông qua hệ thống an sinh xã hội đa tầng, linh hoạt hỗ trợ lẫn nhau để bảo đảm cho con người luôn được có môi trường và điều kiện phát triển lành mạnh.
Thứ hai, phân loại từng lĩnh vực an ninh phi truyền thống với đặc điểm khác nhau để xác định những cơ chế, phương thức quản trị an ninh phi truyền thống phù hợp. Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ rủi ro của thị trường (như an ninh tài chính), việc chủ động và tích cực ứng phó phải bắt đầu bằng hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cấu trúc lại chức năng của Nhà nước, nhằm giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực của thị trường khi rơi vào khủng hoảng. Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ mặt trái của toàn cầu hóa, tính chủ động, tích cực thể hiện ở thúc đẩy hợp tác quốc tế để phòng ngừa và ứng phó ngay từ chính quốc gia có thể phát sinh và lan truyền các mối đe dọa an ninh phi truyền thống (như an ninh mạng, di cư xuyên biên giới, khủng bố, buôn bán ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em). Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ mặt trái sử dụng thành tựu khoa học công nghệ (như an ninh mạng, một số dịch bệnh), tính chủ động và tích cực thể hiện ở xây dựng đội ngũ chuyên gia tinh nhuệ, có trình độ công nghệ cao, đủ năng lực phòng ngừa và ứng phó hiệu quả. Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống phát sinh từ tranh chấp tài nguyên, năng lượng, nguồn nước,... tính chủ động và tính cực thể hiện ở định hình một chiến lược năng lượng thay thế, hạn chế tối đa khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đàm phán với các đối tác trong chia sẻ khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn tài nguyên. Đối với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống do tai biến môi trường, biến đổi khí hậu,... do tính thất thường của nó, tính chủ động và tích cực thể hiện ở xây dựng hệ thống cảnh báo, dự báo, phòng ngừa và bố trí cả lực lượng tại chỗ và lực lượng chuyên nghiệp để đủ sức ứng phó, cứu hộ, cứu nạn, xử lý các khủng hoảng môi trường, các thảm họa tự nhiên.
Thứ ba, chủ động, tích cực hoàn thiện hệ thống thể chế quản trị an ninh phi truyền thống, nâng cao tính tương thích của pháp luật Việt Nam với pháp luật quốc tế về phòng ngừa và ứng phó với thách thức an ninh phi truyền thống. Nghiên cứu bổ sung, hoàn thiện hệ thống thể chế, pháp luật quản trị an ninh phi truyền thống, nhất là trước những vấn đề mới xuất hiện tạo ra khả năng uy hiếp lớn đối với an ninh quốc gia, như an ninh mạng, an ninh tài chính, an ninh nguồn nước, an ninh hàng hải và hàng không, di cư xuyên biên giới và các vấn đề dân tộc và tôn giáo... Đối với các vấn đề an ninh phi truyền thống mà các nước dễ tìm được điểm tương đồng do có lợi ích chung, cần rà soát lại những điểm còn bất tương thích giữa pháp luật Việt Nam với pháp luật quốc tế trên từng lĩnh vực để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp, đặc biệt là pháp luật điều chỉnh về: hoạt động phòng, chống buôn bán ma túy, buôn bán người, rửa tiền; hoạt động kiểm dịch động/thực vật, ứng phó với dịch bệnh lây lan nhanh; hoạt động uy hiếp an ninh mạng, an ninh hàng hải, an ninh hàng không, an ninh nghề cá, an ninh nguồn nước, chống cướp biển... Đây là cơ sở pháp luật tạo thuận lợi cho các nước cùng phối hợp phòng ngừa và đấu tranh, thực hiện tương trợ tư pháp, khi đối diện với các thách thức an ninh phi truyền thống. Đối với những vấn đề an ninh phi truyền thống nhạy cảm, phức tạp, mỗi nước do quyền lợi của mình thường có cách tiếp cận và diễn giải riêng, khó có thể điều chỉnh pháp luật quốc nội để bảo đảm tính tương thích (như an ninh nguồn nước, an ninh nghề cá, an ninh mạng, chống khủng bố...), cần phát huy tính chủ động trên cả mặt hợp tác và đấu tranh trong cả quan hệ song phương và đa phương trên cơ sở bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc và chia sẻ mối quan tâm chung với các nước khác.
Thứ tư, chủ động xây dựng lực lượng, đầu tư nguồn lực cho quản trị an ninh phi truyền thống ở từng lĩnh vực, từng địa bàn, từng nội dung cụ thể; thường xuyên diễn tập để tránh rơi vào thế bị động khi xảy ra tình huống bất thường. Xây dựng các lực lượng chuyên ngành quản trị an ninh phi truyền thống đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, có trình độ, đủ sức phòng ngừa, cảnh báo, phản ứng và ứng phó với từng mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Quy hoạch, bố trí lại lực lượng quản trị an ninh phi truyền thống ở từng ngành, từng lĩnh vực, đặt trong tổng thể bảo đảm chiến lược an ninh quốc gia trong thời kỳ mới. Các lực lượng chuyên trách phải được đào tạo tinh thông nghiệp vụ, giỏi ngoại ngữ, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có kiến thức hội nhập quốc tế. Xây dựng các kịch bản và thường xuyên diễn tập ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống, như chống buôn bán ma túy, bạo loạn chính trị, xử lý “điểm nóng” có khả năng chuyển hóa thành xung đột, ứng phó với bão, lụt, dịch bệnh lây lan nhanh ở người và động vật/thực vật. Các kịch bản này phải được chuẩn bị thành nhiều phương án khác nhau, định kỳ diễn tập để tạo thành kỹ năng trong tổ chức lực lượng, phân phối nguồn lực và phương pháp tiến hành, tránh để rơi vào thế bị động khi xảy ra các tình huống bất thường.
Thứ năm, giữ vững an ninh chính trị, xử lý các vấn đề dân tộc và tôn giáo một cách khéo léo, giải tỏa các xung đột xã hội phù hợp, phòng ngừa và ngăn chặn khả năng chuyển hóa của xung đột. Ngày nay, các thế lực thù địch chuyển từ chống phá chủ yếu bằng biện pháp vũ trang sang chống phá chủ yếu bằng biện pháp phi vũ trang, đồng thời can thiệp vũ trang khi cần thiết. Do đó, một số vấn đề an ninh phi truyền thống, đặc biệt là vấn đề dân tộc và tôn giáo, thường bị lợi dụng để gây bạo loạn chính trị, nếu xử lý thiếu khôn khéo sẽ châm ngòi cho xung đột vũ trang, can thiệp quân sự từ bên ngoài và xuất hiện chủ nghĩa ly khai,. Vì vậy, cần quán triệt và thực hiện đầy đủ tư tưởng đoàn kết, tôn trọng, giúp đỡ nhau cùng phát triển giữa các dân tộc đi đôi với đấu tranh với các biểu hiện chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, phòng ngừa và kiên quyết đấu tranh với mọi biểu hiện chủ nghĩa ly khai ngay từ khi mới nhen nhóm. Tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo và tự do không tín ngưỡng, tôn giáo của nhân dân đi đôi với đấu tranh với các biểu hiện lợi dụng tôn giáo với mục đích phi tôn giáo.
Thứ sáu, chủ động và tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế trong phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Lựa chọn từng khung khổ hợp tác đa phương, khu vực hay song phương với từng nội dung cụ thể để Việt Nam tham gia. Ưu tiên cho hợp tác quốc tế về quản trị an ninh phi truyền thống đối với những lĩnh vực đang đe dọa, uy hiếp trực tiếp đến an ninh quốc gia của Việt Nam.
Phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị và toàn xã hội trong quản trị và kiểm soát các mối đe dọa an ninh phi truyền thống
Thứ nhất, tăng cường vai trò lãnh đạo của tổ chức đảng các cấp đối với hoạt động quản trị an ninh phi truyền thống. Các nghị quyết chuyên đề của Đảng trên từng vấn đề, như năng lượng, tài chính - ngân hàng, tài nguyên, ứng phó với biến đổi khí hậu, phát triển nông nghiệp, công nghiệp, lao động, an ninh quốc gia... đều phải đề cập và tính toán đầy đủ các thách thức an ninh phi truyền thống.
Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện quản lý nhà nước về an ninh phi truyền thống, từ xây dựng hệ thống thể chế đến tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức và chế độ công vụ chuyên nghiệp. Xây dựng lực lượng chuyên ngành quản lý an ninh phi truyền thống trên từng lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục những chồng chéo trong quản lý để các cơ quan nhà nước có điều kiện nghiên cứu chuyên sâu, tham mưu chuyên nghiệp và không ngừng nâng cao năng lực tác nghiệp. Sớm luật hóa các chức năng chuyên ngành quản lý an ninh phi truyền thống để có cơ sở cho xây dựng bộ máy, đội ngũ, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất và phát triển một cách chuyên nghiệp. Lực lượng chuyên trách phải được đào tạo một cách cơ bản thông qua phát triển các chuyên ngành đào tạo đại học, sau đại học; được tập huấn thường xuyên; được tham gia hội nhập quốc tế để học hỏi kinh nghiệm các nước. Không ngừng hoàn thiện chế độ, chính sách để đội ngũ cán bộ, công chức quản trị an ninh phi truyền thống an tâm công tác, giữ vững liêm chính và không ngừng trau dồi đạo đức nghề nghiệp.
Thứ ba, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội trong phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với vai trò, chức năng của mình trong thời kỳ mới có nhiệm vụ đoàn kết, tập hợp các lực lượng xã hội để phòng ngừa và ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống. Có mấy vấn đề đáng quan tâm sau đây: Phản biện các chiến lược, chương trình, dự án có khả năng tạo ra mối đe dọa an ninh phi truyền thống, bảo đảm phát triển bền vững; Tổ chức cộng đồng tự quản để ứng phó tại chỗ khi xảy ra các thảm họa do bão lụt, dịch bệnh lây lan nhanh, buôn bán ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em xuyên biên giới, an ninh nguồn nước.
Thứ tư, cộng đồng doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng trong phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Nhiều mối đe dọa an ninh phi truyền thống thường phát sinh từ mặt trái của kinh tế thị trường, mà chủ thể của nó chính là các doanh nghiệp; do đó, phòng ngừa phải bắt đầu từ chính trách nhiệm của doanh nghiệp. Nhiều mối đe dọa an ninh phi truyền thống đều phát sinh từ ý thức và trách nhiệm của doanh nghiệp, như chạy theo lợi nhuận trong kinh doanh tài chính mà thiếu quan tâm đến an ninh tài chính quốc gia; tối đa hóa lợi ích trong khai thác nguồn lợi đất đai để phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ mà xem nhẹ an ninh lương thực; giảm chi phí đầu tư xử lý chất thải công nghiệp dẫn tới ô nhiễm môi trường mặt nước, không khí... Do đó, xây dựng những chế định pháp luật bắt buộc các doanh nghiệp phòng ngừa và tham gia ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống là một giải pháp không thể thiếu trong các giải pháp tổng thể.
Thứ năm, thu hút sự tham gia của người dân trong phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Người dân, xét một khía cạnh nào đó, nếu thiếu ý thức đầy đủ về các nguy cơ an ninh phi truyền thống, thì chính là một chủ thể làm phát sinh hoặc phát tán như: dịch bệnh lây lan nhanh, truyền vi-rút qua máy tính cá nhân, tham gia rút tiền đồng loạt tại các ngân hàng kiểu hiệu ứng “đám đông” khi thiếu thông tin về an toàn của hệ thống ngân hàng... Vì vậy, trong điều kiện mới, phải giáo dục cho người dân trách nhiệm trước các thách thức an ninh phi truyền thống, tỉnh táo trước các sự kiện mà bản thân mình có thể tham gia phát tán, gia tăng mức độ uy hiếp của an ninh phi truyền thống một cách vô thức. Đồng thời, xây dựng cơ chế để người dân tham gia ứng phó với các nguy cơ, thách thức an ninh phi truyền thống một cách tự giác, chủ động, trách nhiệm.
Mở rộng và tăng cường hợp tác quốc tế về phòng ngừa, kiểm soát và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống
Trước hết, quán triệt quan điểm của Đảng ta là: chủ động, tích cực hợp tác cùng các nước, các tổ chức khu vực và quốc tế trong việc ứng phó với những thách thức an ninh phi truyền thống, nhất là tình trạng biến đổi khí hậu; nâng cao hiệu quả các hoạt động đối ngoại, tiếp tục đưa các mối quan hệ quốc tế vào chiều sâu trên cơ sở giữ vững độc lập, tự chủ, phát huy tối đa nội lực, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc; chủ động ngăn ngừa và giảm thiểu tác động tiêu cực của quá trình hội nhập quốc tế... Tham gia các cơ chế hợp tác an ninh song phương và đa phương trên cơ sở tối đa hóa trong bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc, đồng thời tôn trọng các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế.
Thứ hai, thống nhất nhận thức, xây dựng cơ chế lòng tin và hoàn thiện khung khổ thể chế giữa các nước về an ninh phi truyền thống - cơ sở cho hợp tác quốc tế có hiệu quả. Dù đã diễn ra nhiều tranh luận giữa học giả, chính giới các nước, nhưng đến nay cách hiểu an ninh phi truyền thống còn khác xa nhau, có vấn đề nước này đưa vào danh mục an ninh phi truyền thống nhưng nước khác lại không chấp nhận. Vì vậy, các nước, các tổ chức khu vực, các tổ chức quốc tế cần sớm đưa ra một định nghĩa thống nhất và đề xuất danh mục các thứ tự ưu tiên trong hợp tác đa phương về phòng ngừa và ứng phó với thách thức an ninh truyền thống. Sau khi có nhận thức chung, các nước và tổ chức quốc tế cần hợp tác để định hình khung khổ thể chế, pháp luật nhằm ràng buộc trách nhiệm các quốc gia trong phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống, khắc phục tình trạng ra tuyên bố nhiều nhưng ít có hiệu lực thực tế trong đời sống.
Thứ ba, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế, trong đó có hợp tác về phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống thông qua cơ chế và phương thức đa tầng, đa dạng, linh hoạt. Đó là, cơ chế hợp tác trong khung khổ Liên hợp quốc mà Việt Nam là một thành viên tích cực, có trách nhiệm, đã ký kết nhiều điều ước quốc tế trên các lĩnh vực, nhất là cam kết thực hiện các mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ (MDG); cơ chế hợp tác khu vực trong khung khổ ASEAN hoặc ASEAN và các đối tác (gọi là ASEAN+) về các vấn đề an ninh phi truyền thống phát sinh trong khu vực mà Việt Nam đã ký kết hoặc thống nhất trong các tuyên bố chung của tổ chức; hợp tác song phương giữa Việt Nam với các nước phát triển để tranh thủ nguồn lực tài chính, khoa học - công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, chia sẻ kinh nghiệm xây dựng thể chế và chính sách cho phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống; hợp tác với các nước láng giềng để giải quyết tình trạng buôn bán ma túy, di cư bất hợp pháp, an ninh hàng hải và hàng không, an ninh nguồn nước, kiểm dịch động/thực vật, chống rửa tiền và tội phạm xuyên quốc gia, buôn bán phụ nữ và trẻ em;...
Thứ tư, tăng cường chia sẻ thông tin giữa Việt Nam với các nước trên từng nội dung về các mối đe dọa an ninh phi truyền thống thông qua thiết lập cơ chế hợp tác cụ thể và hữu hiệu. An ninh phi truyền thống mang tính chất xuyên quốc gia, do đó, cần định hình một cơ chế chia sẻ thông tin cả cấp quốc gia, giữa các cơ quan chuyên ngành của các nước trên nhiều lĩnh vực, như thông tin, dữ liệu toàn cầu về tình trạng biến đổi khí hậu; thông tin dự báo và cảnh báo khả năng tai biến môi trường các khu vực; thông tin về dữ liệu nguồn nước, năng lượng trên thế giới; thông tin về tổ chức tội phạm xuyên quốc gia mà khả năng có thể thâm nhập vào bất cứ quốc gia nào từ tội phạm rửa tiền, sản xuất và buôn bán ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em, tội phạm công nghệ cao, khủng bố... Những thông tin này nếu có cơ chế phối hợp tốt, cả quan hệ song phương hoặc qua các tổ chức quốc tế (như Interpol, Aseanpol), đều có khả năng giúp phát hiện các mối đe dọa từ sớm và nhờ đó việc phòng ngừa, ứng phó có hiệu quả hơn. Thực tế cho thấy, không dễ nước này chia sẻ thông tin cho nước khác nếu họ không thu được lợi ích từ sự chia sẻ đó. Vì vậy, định hình cơ chế chia sẻ thông tin phải trên cơ sở các nước nhận thức đầy đủ về lợi ích riêng và lợi ích chung khi ứng phó với từng mối đe dọa an ninh phi truyền thống cụ thể.
Thứ năm, hợp tác quốc tế về chia sẻ thành tựu khoa học - công nghệ, đào tạo nhân lực và huy động nguồn lực tài chính phục vụ cho phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Đây là một trong những nội dung hợp tác quốc tế có vai trò cực kỳ quan trọng trong phòng ngừa, kiểm soát và ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống. Trước hết là hợp tác trao đổi các thành tựu khoa học, công nghệ và phương tiện hiện đại có khả năng ứng phó hiệu quả với thách thức an ninh phi truyền thống mà bất cứ lĩnh vực nào cũng cần đến, như đo đạc, dự báo, cảnh báo và ứng phó với biến đổi môi trường; phòng, chống tội phạm công nghệ cao, tội phạm tài chính, buôn bán ma túy; phòng, chống dịch bệnh lây lan nhanh ở người và động vật; phòng, chống khủng bố. Cần tranh thủ tiềm lực khoa học công nghệ từ các nước phát triển để không ngừng tăng cường năng lực khoa học - công nghệ quốc gia phục vụ quản trị an ninh phi truyền thống. Hình thức hợp tác có thể là chuyển giao thông qua đào tạo hoặc chuyển giao công nghệ qua mua bán phương tiện trực tiếp trao tay.
Huy động nguồn lực tài chính bằng nhiều kênh khác nhau để đầu tư cho hoạt động phòng ngừa, kiểm soát, ứng phó các mối đe dọa an ninh phi truyền thống
Một là, nguồn tài chính ngân sách. Nguồn tài chính ngân sách hằng năm có được nhờ thu thuế, được Quốc hội phân bổ thông qua kế hoạch tài khóa hằng năm để phục vụ cho chi thường xuyên và đầu tư phát triển, trong đó có đầu tư cho hoạt động phòng ngừa, ngăn chặn và ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống. Đây phải được xem là nguồn tài chính cơ bản, được đầu tư vào các “mắt xích” thiết yếu nhất của công tác phòng ngừa và ứng phó với các tai biến bất thường của tự nhiên, như bão lụt, dịch bệnh lây lan nhanh ở người và động vật; xây dựng cơ sở vật chất và lực lượng chuyên trách làm công tác quản trị an ninh phi truyền thống, đặc biệt là các cơ quan cảnh báo, ngăn chặn, xử lý, khắc phục nhanh chóng các hậu quả tiêu cực từ các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Trong điều kiện các mối đe dọa uy hiếp theo tần suất ngày càng lớn, lĩnh vực ngày càng mở rộng, khả năng lan tỏa nhanh, tính bất thường khó dự báo ngày càng cao... ngân sách dự phòng cho ứng phó với các vấn đề này phải được nâng lên mới đủ khả năng đáp ứng. Cần sớm thành lập Quỹ quốc gia phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống theo từng lĩnh vực, trong đó nguồn tài chính ngân sách là chủ yếu, kết hợp với các nguồn khác.
Hai là, nguồn tài chính doanh nghiệp. Đây là nguồn tài chính rất quan trọng đóng góp vào phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Không ít tác nhân gây ra mối đe dọa an ninh phi truyền thống từ các doanh nghiệp, do đó sự tham gia của doanh nghiệp vào hoạt động phòng ngừa và ứng phó có ý nghĩa rất quan trọng. Đối với vấn đề an ninh môi trường, cơ cấu đầu tư vào công nghệ bảo đảm môi trường phải được tính thành chi phí đầu vào, được kiểm soát chặt chẽ đối với đầu tư doanh nghiệp ngay từ khi dự án mới khởi động. Đây phải được xem là một ưu tiên trong lựa chọn các đối tác đầu tư nước ngoài và đầu tư trong nước để cấp giấy phép. Đối với vấn đề an ninh năng lượng, có chính sách khuyến khích đối với các doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ sạch, công nghệ sử dụng ít nhiên liệu, kiểm soát chặt chẽ và sử dụng công nghệ của các doanh nghiệp để loại bỏ dần tình trạng nhập khẩu công nghệ lạc hậu, sử dụng nhiều nhiên liệu, gây ô nhiễm môi trường. Đối với các vấn đề an ninh phi truyền thống khác, huy động doanh nghiệp đóng góp tài chính xây dựng quỹ phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống; tham gia dưới hình thức trách nhiệm xã hội khắc phục các hậu quả nghiêm trọng, các sự cố môi trường đe dọa đến sinh kế, tính mạng, tài sản của người dân và bảo đảm an ninh xã hội.
Ba là, xây dựng quan hệ đối tác công - tư trong các hoạt động phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Đây là phương thức đang được sử dụng phổ biến trong thế giới ngày nay, nhằm kết nối khu vực công và khu vực tư trong một mục tiêu chung bảo đảm an ninh và phát triển bền vững. Thiết lập quan hệ đối tác công - tư có thể dưới nhiều dạng khác nhau. Đó là, “Lãnh đạo công, quản trị tư” với ý nghĩa bảo đảm các mục tiêu công lợi, công thiện được thiết lập trong các quá trình kiến tạo phát triển gắn với áp dụng các hình thức quản trị hiệu quả “Đầu tư tư, sử dụng công” được áp dụng thông qua thu hút tư nhân đầu tư vào phát triển các hạ tầng phòng ngừa với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống nhưng nhà nước mua lại hoặc thuê lại để sử dụng, nhờ đó tiết kiệm hơn so với đầu tư công tốn kém, hay bị thất thoát, lãng phí ở các khâu trung gian; “Đầu tư công, quản trị tư” được áp dụng cho các công trình sử dụng nguồn tài chính công đầu tư ở giai đoạn xây dựng nhưng khi hoàn thành, đưa vào sử dụng thì chuyển giao cho tư nhân quản lý, vận hành, nhằm khắc phục giảm thiểu việc phát sinh một bộ máy cơ quan khu vực công cồng kềnh, tốn kém; “Tư nhân tổ chức cung ứng, nhà nước chi trả phí và kiểm soát chất lượng” được áp dụng cho nhiều lĩnh vực mà ở đó nhà nước không nhất thiết phải lập ra các tổ chức cung ứng, mà chỉ thực hiện trách nhiệm chi trả phí và kiểm soát chất lượng, đặc biệt là đào tạo nguồn nhân lực.
Bốn là, nguồn tài chính xã hội hóa với sự đóng góp rộng rãi của nhân dân, các nhà tài trợ. Đối với cộng đồng tự quản, trước các nguy cơ an ninh phi truyền thống ngày càng khó lường, cần thiết phải thiết lập các quỹ phòng ngừa, ứng phó tại chỗ với sự đóng góp của nhân dân theo hình thức tự quản, như xử lý rủi ro từ bão lụt, dịch bệnh, phòng ngừa ma túy, hậu quả di cư tự do... Đối với các cơ quan chức năng, trước giới hạn của nguồn lực đầu tư từ phía nhà nước, sự giúp đỡ, ủng hộ tích cực nguồn tài chính của doanh nghiệp, của các nhà hảo tâm có ý nghĩa rất quan trọng. Sớm nghiên cứu ban hành hệ thống thể chế, chính sách thúc đẩy khu vực phi lợi nhuận phát triển để huy động thêm tài chính từ xã hội đầu tư cho phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Các tổ chức phi lợi nhuận thường hoạt động rất có hiệu quả trong các lĩnh vực phòng ngừa và ứng phó với tình trạng buôn bán phụ nữ và trẻ em, di cư xuyên biên giới bất hợp pháp, di cư thảm họa do tai biến môi trường, đói nghèo và khan hiếm lương thực, dịch bệnh HIV/AIDS và dịch bệnh lây lan nhanh khác ở người, bảo đảm sinh kế bền vững cho các nhóm cư dân thiệt thòi về cơ hội phát triển, tăng cường truyền thông về các mối đe dọa an ninh phi truyền thống.
Năm là, nguồn tài chính quốc tế. Xuất phát từ đặc điểm các mối đe dọa an ninh phi truyền thống mang tính toàn cầu, xuyên quốc gia, có những vấn đề mà không một quốc gia nào tự mình có thể giải quyết được, như biến đổi khí hậu, nước biển dâng; an ninh năng lượng; an ninh hàng hải và an ninh hàng không; an ninh mạng; an ninh lương thực; di cư xuyên biên giới... Vì vậy, phải có sự phối hợp về thông tin, lực lượng và chia sẻ nguồn lực tài chính giữa các quốc gia thì mới có thể phòng ngừa và ứng phó có hiệu quả, nhất là chia sẻ nguồn lực tài chính giữa nước giàu và nước nghèo trong điều kiện thế giới phát triển mất cân đối. Nguồn tài chính quốc tế có thể thông qua viện trợ không hoàn lại, vay không lãi suất hoặc lãi suất thấp của các định chế tài chính quốc tế, như WB, IMF, ADB; có thể được huy động từ thị trường tài chính Carbon… có thể là viện trợ phát triển song phương giữa nước phát triển đối với nước đang phát triển phục vụ cho từng mục tiêu; có thể là các gói hỗ trợ trong cam kết đa phương hoặc khu vực phục vụ cho các nhiệm vụ phòng, chống biến đổi khí hậu, nước biển dâng, xây dựng cộng đồng và hệ thống sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu; bảo đảm an ninh nguồn nước; phòng, chống dịch bệnh lây lan nhanh, phòng, chống cướp biển, an ninh hàng hải và hàng không... Tất nhiên, trong quá trình viện trợ cho phòng ngừa và ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống, các quốc gia tài trợ còn có những mục tiêu riêng để gây ảnh hưởng lên các quốc gia nhận viện trợ và thúc đẩy thay đổi công nghệ có lợi cho giới tư bản nên các quốc gia nhận tài trợ cần phải nhận diện được tính hai mặt của nó để khai thác được mặt tích cực và hạn chế mặt tiêu cực./.
0 Nhận xét